Çok aşina olduğumuz bir terim. Takas bizlere çocukluğumuzu, eski günleri ve basit bir şeyleri anımsatır her zaman. Çok eskilerin, zaman-ı evellerin karşılıklı eşyalarını değiş tokuş ettikleri hikayeleri getirir akla. Yoğurt ile bulgurun takası, pamuk ile domatesin takası, inek ile koyunların takası masallar gibi anlatılır gider.
Uzun sözün kısası gerçek manada paranın olmadığı zamanların alışveriş biçimidir takas.Pisyasa dediğimiz hareketli ortamın temel uygulamasıdır. Ekonomik analizler ve iktisat bakışlar basit ve kolay bir piyasa olarak yorumlamayı yeğlerler. Zira günümüz iktisadın da üretim, tüketim, faktörler ve emek döngüsünde para kristalize bir olay olarak sağlam bir şekilde baş rol uyuncusu halindedir. İktisat analizleri o kadar derinleştirlmiştir ki takastan söz etmek hiç bir şey bilmemek anlamına bile gelebilmektedir.
Oysa ne kadar eski , ne kadar basit ve ne kadar kolay bir piyasa şeklinde de olsa takas hala günümüz piayasası içinde hala var ve hala zaman zaman önemli roller oynuyor. Hatta bazen piyasansın tıkanmasını, boğulmasını ve tam bir şekilde durmasını önlüyor. Ekonomi ve iktisat teknik mühendislerinin devlet finans politikaları olarak düzenleyip disipline etmeye çalıştıkları dönemde yine piayasa aktörlerinin baş vurdukları dayanak oluyor.
O halde takas en eski alışveriş sistemi olarak insanlığın piyasa oluşturmasına ilk vesile sistemdir. Aynı şekilde günümüz uluslararasıda çok fazla kullanılan ve bir ulus içerisinde ise daralma, sıkışma ve duralma egilmleri belirdiğinde gelip dayandığı son noktadır. Bikilemin nasıl güncel dünyamınzda bir arada yaşandığına hayret kalır insan.Uluslararası alışverişlerin yüksek oranı takas ile gerçekleşir.Bir ülke diğerine teknoloji satarken ütekisi da karşılığında buğday veya mısır vermektedir. Aslındatakas, bir ölçek ve turnusol gibidir. Eğer piyasa arz talep çizgisi takas çizgisinin altında ise orada hiç alışveriş yoktur anlamına gelir.Eğer takas çizgisindeyse o zaman piyasa hala var ve döngü can cekişir halde sağlanıyor demektir..Uluslararası alışverişler bu yüzden sürekli pamuk ipliğine balğlı gibidir.Takas çizgisi üzerindeki piyasa çoğunlukla özel aşamalara bağlı olarak arz ve talep denkleminde canlılığını yaşıyor demektir. Takas çizgisi adı ile ifade dilen çizg ise,meşhur koordinat sitesmi üzerindeki görünümüyle üç boyutlu dairesel helezon düşünülebilir. Yani kimi zaman yetaya ve yataya pararlel,, kimi zaman lineer artan ve kimi zaman helezonik düşen biçim olarak tanılayabiliriz. Sözün bu lısmında net bir şekilde ifde edelim ki, iktisat teorisinin üzerinde çokça durduğu arz ve talep dengesi takasın olabilmesi için kaçınılmaz gerekliliktir. Eğer piyasada denge bulunmuyorsa takasın olması düşük ihtimaldir. Piyasa daralmasında ezilen, sıkışan aktörlerin, bireylerin küçülmek veya bir sıkıntısını gidermek için sattığı malına karşılık almak zorunda kaldığı bir kısım takası buna dahil etmek doğru olmaz.
Takas ile kast edilen eşyanın basit ele alınması değildir. Kolaycılık hiç değildir. Takas edilen malların hepsinde temel bir fiyatlama ve değerleme vardır. Para olsa da olmasa da bu değerleme her zaman yapılmış ve yapılmaktadır. Söz gelimi bir kilogram yoğurt karşılığında iki kilogram bulgur alışverişinde değer hesaplaması nasıl yapılmıştır. Bunun temelinde yoğurdun üretiminde elde edilme miktarı, kolaylık ve zorluğu, üzererinde uğraş verilen zamanı ve emeğin yapısı vardır. Aynı şekilde bulgurun da ekilmesi biçilmesi, bolluğu, kıtlığı, verilen uğraş ve zamanı ve emeğin katkısı vardır.bunların sonucunda bir malın, eşyanın değeri konulur ve piyasaya sunulduğunda karşılık bulur. Yani yoğurdu üreticisi yaşamsal ihtiyaçalrını karşılarken tüketimde bulunduğu miktar kadar ve üzerine koyduğu emek değeri kadar bir karşılık bulmadan ürününü piyasaya sunmaz ve takasa koymaz.
Konunun güncel hali ise bir konut için düşünelim. Konut üretiminde oldukça fazla girdler ve bunların maliyeti vardır. İşçi, çimento, beton, kalıp, kapı pencere, asansör, tesisat vs.Bunların hepsi bir organizasyon ve bir temel üretim maliyetidir. Üzerine bir de üretim için harcanan zaman ve emek değeri yerleşmektedir. Bu da kar ile ifade edilen ek olgudur. Sonuçta üretilen konut piyasaya sunulduğunda üreticinin beklentisi karşılığında aynı derecede ürün alabilmektir. Bu günümüzde maddi olarak gözle görünen aracı; paradır. Para sayesinde taşınabilir hale gelen konut ürünü daha sonra başka bir ürüne ve yaşamsal olguya dönüşmektedir. Bu da takas sürecinin içinde hareket eden galaksiler olarak gibi alagılanabilir.
Konu çok fazla akademik analizlere sürüklenmeden neden takası seçtiğimize vurgu yapalım. Günümüz piyasasında ekonomik daralma ve enfolasyon ile mücadele sürecinden dolayı iyice bir sıkışma gözlenmektedir.bunun sonucunda azalma ve sıkışma gayrimenkul piyasasında da diplere doğru bir eğielim halindedir. Geldiği son nokta takas noktasıdır. Ancak bu noktada olmasına rağmen takas sistemi etkili olamamakta ve ilerlelmemektedir. Bunun sonuncunda ölü bir piyasa görmemiz mümkün olabilir.
Takas sistemi neden işlememektedir. Zira hükümetlerin dezenflasyon dayatmasına rağmen, enflasyonu durdurmaya çalışmasına rağmen ve de finansal araçlarda sıkı önlemler almasına rağmen yaşamsal maliyetler artmakta, üretim ve ham madde edinimi zorlaşmaktadır. En sonunda zaman ve katılan emek değeri de üstüne katlanmaktadır. Bunun sonucunda üretici yüksek beklenti ile piyasaya çıkmaktadır. Karşılık bulamadığı zaman ise ürünü piyasadan çekmek ve durdurmak zorunda kalmaktadır. Çay üreticisi kaznamadığ halde üretmez. Hayvan besicisi kazanmadığı halde beslemez. Buğday üreticisi kazanamaz ise piyasaya takasa sunmak için ekim yapmaz.zira karşılığında eder başka bir ürünü bulamamaktadır.
Devamında üretici günümüz finansal piyasaların etkisiyle enflasyon süreci içinde dağılan piyasa kontrolünde yararlanarak değer biçmekte kontrol tanımak istememektedir. Yani kendi malını temel değerlere göre değil de potansiyel piyasa psikolojisiyle fiyatlandırmayı seçmektedir. 'Fiyatı ben belirlerim' grirşimi olarak adlandırılan bu adım takasın gerçekleşmemesinin de diğer bir sebebi. Yani piyasada ürün var ancak ne finansal sıkılaşma buna izin vermekte ne de takas ile gerçekleşmektedir.Herkesin ürününe yüksek fiyat istediği bir ortamda takas sistemi işlemez. Örneğin bir araç satışa sunulduğunda 'eder fiyatı budur ancak taks fiyatı farklıdır!' diye konulan ibareler ürünün değerinin gerçek zeminlerde olmadığını göstermektedir. Bu nedenle takasla dahi alışveriş gerçekleşmemektedir.
Takas alış verişin gerçekleşebilmesi için fayda gerekiyor. Fayda belki de atlamadan geçemeyeceğimiz ana ögelerden biridir. Eğer bir konut sahibi başka bir konut almak için kendi konutunu satıp nakite dönüştüremiyorsa o zaman alacağı konuta takas teklifinde bulunucaktır. Satıcı bu teklifte bir fayda görmek ister. Aradığı faydayı anca teklif edilen konutun ya değerinin altında olması ya da kendi sattığı konutun değerinin üstünde fiyat olmasını bekler. Ancak bu fiyat ve fayda denklemi takasın terçekleşmesine yol açabilir. Aksi taktirde faydası olmayacak bir alışverişe ne alıcı ne de satıcı girmeyecektir.Gayrimenkul piyasasında manipule algılar ve şaşırtmaca ticari sihirbazlıklar çoğunlukla bu faydanın gizli iştah açıcılığına eğilim gösterirler. Konu takası yanında alışverişin birisin faydalı olduğuna inandırmak ötekinin ise fayda görmeyeceğini gizlemek üzerine şekillenir. Bu koşullarda gerçekleşse dahi takas ticaretinin ana faydasında bahsetmek mümkün değildir.
Konut veya gayrimenkul piyasası gibi makro sayılabilir bir üretim alanı bu nedenlerle güncel ortamda takasta daha ağır ve geç algılar konumdadır. Bir konut ile tarlayı, bir iş yeri ile bir konutu veya gayrimenkul sınıfında herhangi bir takas girişimini enflasyon etkisi altında, üreticinin afaki algıları ile ve de sıkışık finansal politikalar altında gerçekleşmesi zor olmaktadır. Bu nedenle takas bile işlemez durumdadırm diyebiliriz. Bu da piyasanın cidden bir ölüm sinyali verdiğini göstermektedir.